.jpg)
.jpg)
اثرات چرای دام برمرتع
چراي دام بر خاك مرتع تأثير داشته، مخصوصاً در اوايل بهار و يا مواقع ديگر كه خاك مرتع مرطوب است باعث سفت شدن آن مي شود. در نتيجه علاوه بر اينكه قابليت نفوذ خاك نسبت به نزولات كاهش خواهد يافت، نگهداري خاك نسبت به آب نيز كاهش مي يابد. در نتيجه گياهان به علت جريان سطحي آبها و هدر رفتن سريع رطوبت خاك از نسبت كمتري از رطوبت و بارندگي منطقه استفاده خواهند كرد. به علت فشرده شدن خاك، ريشه گياهان به مقدار كمتري در خاك نفوذ مي نمايند. از طرف ديگر در چنين شرايطي سبز شدن بذور گياهان مرتعي مشكل خواهد بود. البته بايد در نظر داشت كه طبق نتايج به دست آمده در مراتعي كه اصلاً چرا نشده باشد، رشد گياهان كمتر از مراتعي خواهد بود كه به مقدار كمتري مورد چرا واقع شده اند. گياهان در حالت اخير قوي تر از حالت اول خواهند بود. بخصوص در مورد گراس ها انواع چراشده بوته هاي پهن به وجود خواهند آورد در صورتي كه در انواع چرا نشده قطر تاج گياه كمتر خواهد بود.
در مناطق خشك در اثر چرا مقداري از اندامهاي گياه برداشت شده و در نتيجه در مدت خشكي به علت كم شدن سطح تبخير كننده، گياه بهتر خواهد توانست در مقابل خشكي مقاومت از خود نشان دهد. همچنين دام ضمن چرا با افزودن كود باعث حاصلخيزي خاك مي شود.
بيشتر مراتع كشور قبل از فصل مساعد و زمان مناسب و بلافاصله پس از ذوب شدن برف ها (اوايل بهار) يعني درست زماني كه چراي دام بيشترين خسارت و صدمات را به پوشش گياهي و خاك مرتع مي زند، مورد هجوم دام قرار مي گيرد.
چراي بي رويه و قبل از موعد مقرر باعث كاهش جمعيت گونه هاي خوش خوراك و سير قهقرایي مراتع مي گردد. در صورتي كه عده اي از گياهان بي ارزش و سمي از چراي بي موقع سود برده و رقابت گياهي براي آنها كم مي شود.
مراحل سير قهقرايي مرتع در اثر چراي شديد دام
تشخيص بعضي از مراحل سير قهقرايي كه به وسيله ی چراي نامناسب دام در مرتع حادث مي شود آسان است. در اكثر مناطق سير قهقرايي در اثر چراي بي رويه صورت مي گيرد و بايستي مرتعداران اين سير قهقرايي را به موقع تشخيص داده و مراحل آن را به خوبي بشناسند. مراحل سير قهقرايي در اثر چراي مفرط و بهره برداري نامناسب عبارت است از:
الف) تخريب فيزيولوژي گياهان خوش خوراك
گياهان خوش خوراك در اثر فشار چراي دام، قدرت گياهي خود را از دست داده و در نتيجه رشد ساليانه و تجديد حيات طبيعي آنان كاهش مي يابد.
ب) تغيير در تركيب گياهي
ادامه ی بر هم زدن فعاليت فيزيولوژيكي گياه موجب از بين رفتن آن مي شود. از بين رفتن بيشتر گياه بيشتر ناشي از كاهش عمليات فتوسنتز، رقابت گياهي، سن زياد و خشكسالي كه موجب كاهش رشد مي گردد، است.
تغيير در تركيب گياهي تدريجي بوده و توام با تقليل گياهان مرغوب و كاهش عمليات فيزيولوژيكي است. همراه با كاهش تعداد گياه در واحد سطح، رقابت گياهي كاهش مي يابد در نتيجه گياهان نامرغوب و مقاوم وارد مي شوند. در اين حالت دام هايي كه در مرتع چرا مي نمودند به ناچار بايستي اشتهاي خود را از گياهان مرغوب به گياهان نامرغوب تغيير دهند.
ج) هجوم گونه هاي جديد
همراه با تغيير تركيب گياهي، گياهان جديدي كه قبلاً در تركيب كليماكس وجود نداشته وارد مي شوند. اولين هجوم آورنده ها گياهان يكساله هستند و سپس گياهان چندساله بوته اي كه داراي ارزش علوفه اي نيستند. اكثر گياهان چندساله هجوم آورنده، براي چراي دام مناسب نيستند. اين مراحل جايگزيني بيشتر موجب تقليل كيفيت گياهي مي شود.
د) ناپديد شدن گياهان خوش خوراك
مرحله ی بعدي سير قهقرايي در اثر بهره برداري بي رويه و چراي مفرط دام در مرتع، كم شدن شديد گونه هاي خوش خوراك و باارزش و در نهايت ناپديد شدن آن ها در مرتع است. به جاي گونه هاي خوب مرتعي، گياهان يكساله و گونه هاي چندساله غيرخوش خوراك در مرتع ظاهر مي شوند.
هـ) كاهش پوشش گياهان مهاجم
ادامه ی چراي بي رويه سرانجام درصد پوشش نباتي را هم كاهش مي دهد. در اين صورت گياهان خوش خوراك از بين مي روند و به تدريج جاي آنها را گياهان يكساله غير خوش خوراك مي گيرند. اگر چراي مفرط همچنان ادامه يابد از مقدار پوشش گياهان نامرغوب هم به تدريج كاسته مي شود.
اثرات چراي زودرس و چراي شديد در تخريب خاك
ورود دام به مرتع قبل از زمان مناسب و چراي زودرس در مرتع علاوه بر اين كه به پوشش گياهي لطمه وارد مي نمايد، به دليل رطوبت زياد خاك و در اثر تردد، زياد دام در مرتع باعث فشرده شدن خاك و كم شدن تخلخل آن مي گردد.
در نتيجه ی اين عمل، وزن مخصوص خاك افزايش يافته و قابليت نفوذپذیری آن به آب كاهش مي يابد. اين امر مي تواند مرحله ی اول جريان سطحي و يا فرسايش تلقي گردد. فشردگي خاك علاوه بر كاهش قابليت نفوذپذیری آن به آب باعث كاهش در ظرفيت نگهداري آب نيز مي گردد و اين امر در مناطق خشك و نيمه خشك بسیار حائز اهميت است.
بطور كلي اثرات منفي چراي زودرس و بيش از اندازه ی دام در مرتع به شرح زير است:
1- سخت يا فشرده شدن خاك سطحي به ويژه در هنگامي كه خاك مرطوب باشد كه اين عمل باعث:
• كاهش منافذ خاك مي گردد.
• ميزان نفوذ آب را كاهش مي دهد.
• ب كمتري در خاك ذخيره مي شود.
• هرز آب را افزايش مي دهد.
• خاك هاي سله بسته و خشك، شكسته شده و خاك در معرض فرسايش آبي و خاكي قرار می گیرد.
• در خلال بارندگي در خاك هاي رسي باعث سله بندي خاك مي گردد.
2- پوشش زنده ی گياهي كاهش مي يابد.
3- فرسايش شياري از مسير حركت دام شروع مي شود.
4- رطوبت كمتري براي رشد گياهان باقي مي ماند.
5- مواد غذايي خاك كم مي شود.
6- رطوبت خاك كم مي شود.
7- فرسايش خاك زياد مي گردد.
8- شرايط براي رشد و استقرار نهالهاي جوان دشوار می گردد.
شايستگي مرتع
حالت شایستگی مرتع حالتی است که بتوان از مرتع به عنوان چرای دام استفاده نمود و این امر را در سال‌های آتی محدود نکرد بلکه بتوان برای سالیان طولانی از مرتع استفاده کرد بدون اینکه به منابع پوشش گیاهی و خاک آن و یا مناطق مجاور صدمه‌ای وارد شود.
طبقه بندي شايستگي مرتع
بعد از تعيين شايستگي مرتع كه با بررسی عواملي همچون خصوصيات فيزيكي منطقه ( شيب و طول دامنه، موانع طبيعي، مقدار و نحوه پراكنش منابع آب، خصوصيات مخصوص خاك و ...) و پوشش گياهي و وضعيت آن در منطقه مشخص مي گردد مراتع اينگونه طبقه بندي مي گردد:
1- مراتع قابل چرا
مراتع قابل چرا مراتعي هستند كه در حال حاضر استفاده می شوند و يا مي توانند مورد استفاده دام قرار گيرند. اين گونه مناطق توليد علوفه نموده و يا استعداد توليد علوفه داشته و مي توانند اصولاً به عنوان چراي دام مورد استفاده قرار گيرند بدون اينكه در بهره برداريهاي آتي و يا موارد مربوط به آبخيز و ساير ارزشهاي ديگر منطقه لطمه اي وارد شود. مراتع قابل استفاده با توجه به روشهاي مرتعداري موجود و همچنين تسهيلات اصلاحي موجود به ترتيب زير طبقه بندي مي گردد:
- مراتع اصلي: شامل آن قسمت از مراتع قابل استفاده است كه معمولاً بيشتر جلب توجه دام را مي نمايد. براي ورود دام در اين گونه مراتع هيچ گونه مانعي وجود ندارد و چراي اصولي باعث ايجاد خسارت در مرتع و خاك و يا موارد ديگر منطقه يا مناطق مجاور نخواهد شد. در اين مراتع توليد علوفه خوب بوده و منابع آب در منطقه وجود دارد. ممكن است مراتع در شرايط قهقرا ملاحظه شوند كه در اثر استفاده ی بي رويه از آن در گذشته بوده و بديهي است توليد علوفه ی آنها در این صورت كمتر خواهد بود.
- مراتع درجه دو يا ثانوي: اين گروه شامل مراتعي است كه از لحاظ پايداري خاك، شيب، محصول علوفه، براي استفاده ی دام مناسب است ولي به علت وجود نواقصی در برنامه هاي اداری و يا اصلاح منطقه استفاده ی دام از اين گونه مراتع خيلي كم بوده و يا اصلاً مورد استفاده قرار نگيرد.
در اغلب موارد از اين مراتع پس از اتمام استفاده ی صحيح از مراتع اصلي به عنوان چراي دام استفاده مي شود. در اين گونه مراتع ظرفيت چرا محاسبه نمي گردد و در صورت رفع نواقص موجودي كه باعث محدوديت و ممانعت از استفاده از اين گونه مراتع مي شود، مي تواند به مراتع اصلي تبديل گردد.
- مراتع قرق شده: مراتعي كه اصولاً مي تواند مورد استفاده ی دام قرار گيرد، ولي به دلایلی از قبیل استفاده هاي تفرجگاهي – حفاظت آبخيز و حفاظت حيوانات شكاري از ورود دام به آن جلوگيري مي شود.
- مراتع موقتي: زمينهايي است كه به طور كلي پوشيده از درخت است ولي پوشش درختي آنها در اثر اجراي عملياتي از قبيل بهره برداري و قطع درختان و يا آتش سوزي از بين رفته و مناطقي مناسب براي چراي دام به وجود آمده است. در اين گونه اراضي ظرفيت چرايي براي هر دوره محاسبه شده و اين ظرفيت چرايي به طور مجزا از آنچه در مورد ظرفيت چراي منطقه بدست آمده است، در نظر گرفته خواهد شد. بديهي است در اين گونه اراضي ظرفيت چرا با در نظر گرفتن رشد نهالهاي درختي، پايداري خاك و حيوانات شكاري موجود در منطقه محاسبه خواهد شد.
در مورد اراضي با پوشش درختي كه پوشش آنها به نحوي از بين رفته و ايجاد مجدد پوشش درختي در اين گونه اراضي مستلزم نهال كاري است، همانند ساير اراضي استفاده هاي مرتعي در نظر گرفته می شود.
2- مراتع غير قابل استفاده
شامل مراتعي است كه ارزشي براي دام نداشته و يا به عللي از قبيل: ناپايدار بودن خاك، شيب تند، عاري بودن زمين از پوشش گياهي، وجود پوشش درختي متراكم و سرانجام فقدان توليد علوفه نبايد مورد استفاده دام قرار گيرد. اين گونه اراضي علي رغم اجراي برنامه هاي اداره منطقه و عمليات اصلاحي به صورت غير قابل استفاده باقي خواهد ماند.
خصوصيات كيفي علوفه
خوش خوراكي
مجموعه عواملي است كه سبب مي گردد يك گياه در مقابل گياه ديگر خوش خوراك باشد. خوش خوراكي مربوط به مجموعه خصوصياتي است كه دام را جهت ترجيح يك علوفه بر انواع ديگر علوفه و مواد غذايي تحريك مي كند. اين اختلافات در ميزان جاذبيت يا مقبوليت علوفه، اساس مصرف انتخابي در بين علفخواران است.
خوش خوراكي ممكن است گروهي از گونه هاي گياهي يا همه ی گياهان مربوط به يك گونه را در برگرفته و يا محدود به يك نوع گياه و يا اندام هاي خاص يك گياه باشد. علاوه بر گونه هاي گياهي زيرگونه و واريته هاي مربوط به يك گونه نيز ممكن است از نظر ميزان خوش خوراكي اختلافات زيادي با هم داشته باشند به همين دليل صفات مربوط به خوش خوراكي كه از طريق مطالعه ی ويژگي هاي گياه و نيز ميزان تمايل دام به گونه اي خاص قابل تشخيص است.
ارزش رجحاني يا انتخاب
عبارتست از انتخاب يك گياه در مقابل يك گياه ديگر به وسیله ی دام، كه عمدتاً يك عكس العمل رفتاري است.
از آن جا كه اقليم و توپوگرافي يك محل خاص تعيين كننده ی نوع گونه هايي است كه قادر به رشد در آن منطقه هستند لذا انتخاب نوع علوفه به وسیله ی دام در هر منطقه تابع نوع گياهاني است كه در آن محيط يافت مي شوند. آن دسته از گونه هاي گياهان علوفه اي كه معمولاً توسط دام هاي چراكننده يا سرشاخه خوار ترجيح داده مي شوند و در انتخاب اول مورد استفاده قرار مي گيرند گونه هاي ارجح ناميده مي شوند. گونه هاي گياهي فوق العاده خوش خوراك به عنوان گونه هاي لذيذ يا اصطلاحاً ( گياهان بستني ) موسومند. اين گياهان معمولاً به لحاظ فيزيولوژيكي مطلوبيت بيشتري داشته و حتي در شرايط دام گذاري مناسب ( يعني دام با توجه به ظرفيت مرتع ) در پوشش هاي مخلوط نيز بيشتر مورد استفاده قرار مي گيرند. نام گذاري گونه هاي گياهي به صورت كم شونده، زياد شونده و مهاجم در طبقه بندي شرايط مرتع معرف كاهش ميزان خوش خوراكي آنهاست.
درجات خوش خوراكي
با توجه به اشتياق دام در مورد چراي گياهان مختلف مي توان درجات خوش خوراكي را به شرح زير بيان نمود:
- گياهان بسيار خوش خوراك: گياهاني در اين گروه قرار مي گيرند كه دام در تمام فصل با اشتياق و ولع آن را می خورد.
2- گياهان خوش خوراك: گياهاني كه در تمام فصل با اشتياق و بدون اينكه انتخابي در مورد گياهان ديگر انجام گردد خورده مي شوند.
3- گياهاني با خوش خوراكي متوسط: گياهاني كه در تمام فصل ولي با اشتياق كمتر از گروه قبلي مورد چراي دام قرار مي گيرند.
4- گياهان با خوش خواركي كم: گياهاني كه با رغبت مورد چراي دام قرار نمي گيرند و معمولاً بعد از چراي گياهان سه گروه قبلي مورد استفاده قرار مي گيرند.
5- گياهان با خوش خوراكي خيلي كم: گياهاني كه به صورت اتفاقي مورد چراي دام قرار مي گيرند.
6- گياهان غيرخوش خوراك: گياهاني كه مورد چراي دام قرار نمي گيرند.
همانطوري كه ذكر شد به دلیل تأثير عوامل مؤثر در خوش خوراكي تغييراتي در درجات خوش خوراكي حاصل مي شود. به طور كلي و از جنبه هاي عملي مي توان گياهان مرتعي را بر مبناي كلاس هاي گياهان به شرح زير طبقه بندي كرد:
گياهان كلاس I شامل درجات 1و2 خوش خوراكي
گياهان كلاس II شامل درجات 3و4 خوش خوراكي
گياهان كلاس III شامل درجات 5و6 خوش خوراكي
در مناطق خشك در اثر چرا مقداري از اندامهاي گياه برداشت شده و در نتيجه در مدت خشكي به علت كم شدن سطح تبخير كننده، گياه بهتر خواهد توانست در مقابل خشكي مقاومت از خود نشان دهد. همچنين دام ضمن چرا با افزودن كود باعث حاصلخيزي خاك مي شود.
بيشتر مراتع كشور قبل از فصل مساعد و زمان مناسب و بلافاصله پس از ذوب شدن برف ها (اوايل بهار) يعني درست زماني كه چراي دام بيشترين خسارت و صدمات را به پوشش گياهي و خاك مرتع مي زند، مورد هجوم دام قرار مي گيرد.
چراي بي رويه و قبل از موعد مقرر باعث كاهش جمعيت گونه هاي خوش خوراك و سير قهقرایي مراتع مي گردد. در صورتي كه عده اي از گياهان بي ارزش و سمي از چراي بي موقع سود برده و رقابت گياهي براي آنها كم مي شود.
مراحل سير قهقرايي مرتع در اثر چراي شديد دام
تشخيص بعضي از مراحل سير قهقرايي كه به وسيله ی چراي نامناسب دام در مرتع حادث مي شود آسان است. در اكثر مناطق سير قهقرايي در اثر چراي بي رويه صورت مي گيرد و بايستي مرتعداران اين سير قهقرايي را به موقع تشخيص داده و مراحل آن را به خوبي بشناسند. مراحل سير قهقرايي در اثر چراي مفرط و بهره برداري نامناسب عبارت است از:
الف) تخريب فيزيولوژي گياهان خوش خوراك
گياهان خوش خوراك در اثر فشار چراي دام، قدرت گياهي خود را از دست داده و در نتيجه رشد ساليانه و تجديد حيات طبيعي آنان كاهش مي يابد.
ب) تغيير در تركيب گياهي
ادامه ی بر هم زدن فعاليت فيزيولوژيكي گياه موجب از بين رفتن آن مي شود. از بين رفتن بيشتر گياه بيشتر ناشي از كاهش عمليات فتوسنتز، رقابت گياهي، سن زياد و خشكسالي كه موجب كاهش رشد مي گردد، است.
تغيير در تركيب گياهي تدريجي بوده و توام با تقليل گياهان مرغوب و كاهش عمليات فيزيولوژيكي است. همراه با كاهش تعداد گياه در واحد سطح، رقابت گياهي كاهش مي يابد در نتيجه گياهان نامرغوب و مقاوم وارد مي شوند. در اين حالت دام هايي كه در مرتع چرا مي نمودند به ناچار بايستي اشتهاي خود را از گياهان مرغوب به گياهان نامرغوب تغيير دهند.
ج) هجوم گونه هاي جديد
همراه با تغيير تركيب گياهي، گياهان جديدي كه قبلاً در تركيب كليماكس وجود نداشته وارد مي شوند. اولين هجوم آورنده ها گياهان يكساله هستند و سپس گياهان چندساله بوته اي كه داراي ارزش علوفه اي نيستند. اكثر گياهان چندساله هجوم آورنده، براي چراي دام مناسب نيستند. اين مراحل جايگزيني بيشتر موجب تقليل كيفيت گياهي مي شود.
د) ناپديد شدن گياهان خوش خوراك
مرحله ی بعدي سير قهقرايي در اثر بهره برداري بي رويه و چراي مفرط دام در مرتع، كم شدن شديد گونه هاي خوش خوراك و باارزش و در نهايت ناپديد شدن آن ها در مرتع است. به جاي گونه هاي خوب مرتعي، گياهان يكساله و گونه هاي چندساله غيرخوش خوراك در مرتع ظاهر مي شوند.
هـ) كاهش پوشش گياهان مهاجم
ادامه ی چراي بي رويه سرانجام درصد پوشش نباتي را هم كاهش مي دهد. در اين صورت گياهان خوش خوراك از بين مي روند و به تدريج جاي آنها را گياهان يكساله غير خوش خوراك مي گيرند. اگر چراي مفرط همچنان ادامه يابد از مقدار پوشش گياهان نامرغوب هم به تدريج كاسته مي شود.
اثرات چراي زودرس و چراي شديد در تخريب خاك
ورود دام به مرتع قبل از زمان مناسب و چراي زودرس در مرتع علاوه بر اين كه به پوشش گياهي لطمه وارد مي نمايد، به دليل رطوبت زياد خاك و در اثر تردد، زياد دام در مرتع باعث فشرده شدن خاك و كم شدن تخلخل آن مي گردد.
در نتيجه ی اين عمل، وزن مخصوص خاك افزايش يافته و قابليت نفوذپذیری آن به آب كاهش مي يابد. اين امر مي تواند مرحله ی اول جريان سطحي و يا فرسايش تلقي گردد. فشردگي خاك علاوه بر كاهش قابليت نفوذپذیری آن به آب باعث كاهش در ظرفيت نگهداري آب نيز مي گردد و اين امر در مناطق خشك و نيمه خشك بسیار حائز اهميت است.
بطور كلي اثرات منفي چراي زودرس و بيش از اندازه ی دام در مرتع به شرح زير است:
1- سخت يا فشرده شدن خاك سطحي به ويژه در هنگامي كه خاك مرطوب باشد كه اين عمل باعث:
• كاهش منافذ خاك مي گردد.
• ميزان نفوذ آب را كاهش مي دهد.
• ب كمتري در خاك ذخيره مي شود.
• هرز آب را افزايش مي دهد.
• خاك هاي سله بسته و خشك، شكسته شده و خاك در معرض فرسايش آبي و خاكي قرار می گیرد.
• در خلال بارندگي در خاك هاي رسي باعث سله بندي خاك مي گردد.
2- پوشش زنده ی گياهي كاهش مي يابد.
3- فرسايش شياري از مسير حركت دام شروع مي شود.
4- رطوبت كمتري براي رشد گياهان باقي مي ماند.
5- مواد غذايي خاك كم مي شود.
6- رطوبت خاك كم مي شود.
7- فرسايش خاك زياد مي گردد.
8- شرايط براي رشد و استقرار نهالهاي جوان دشوار می گردد.
شايستگي مرتع
حالت شایستگی مرتع حالتی است که بتوان از مرتع به عنوان چرای دام استفاده نمود و این امر را در سال‌های آتی محدود نکرد بلکه بتوان برای سالیان طولانی از مرتع استفاده کرد بدون اینکه به منابع پوشش گیاهی و خاک آن و یا مناطق مجاور صدمه‌ای وارد شود.
طبقه بندي شايستگي مرتع
بعد از تعيين شايستگي مرتع كه با بررسی عواملي همچون خصوصيات فيزيكي منطقه ( شيب و طول دامنه، موانع طبيعي، مقدار و نحوه پراكنش منابع آب، خصوصيات مخصوص خاك و ...) و پوشش گياهي و وضعيت آن در منطقه مشخص مي گردد مراتع اينگونه طبقه بندي مي گردد:
1- مراتع قابل چرا
مراتع قابل چرا مراتعي هستند كه در حال حاضر استفاده می شوند و يا مي توانند مورد استفاده دام قرار گيرند. اين گونه مناطق توليد علوفه نموده و يا استعداد توليد علوفه داشته و مي توانند اصولاً به عنوان چراي دام مورد استفاده قرار گيرند بدون اينكه در بهره برداريهاي آتي و يا موارد مربوط به آبخيز و ساير ارزشهاي ديگر منطقه لطمه اي وارد شود. مراتع قابل استفاده با توجه به روشهاي مرتعداري موجود و همچنين تسهيلات اصلاحي موجود به ترتيب زير طبقه بندي مي گردد:
- مراتع اصلي: شامل آن قسمت از مراتع قابل استفاده است كه معمولاً بيشتر جلب توجه دام را مي نمايد. براي ورود دام در اين گونه مراتع هيچ گونه مانعي وجود ندارد و چراي اصولي باعث ايجاد خسارت در مرتع و خاك و يا موارد ديگر منطقه يا مناطق مجاور نخواهد شد. در اين مراتع توليد علوفه خوب بوده و منابع آب در منطقه وجود دارد. ممكن است مراتع در شرايط قهقرا ملاحظه شوند كه در اثر استفاده ی بي رويه از آن در گذشته بوده و بديهي است توليد علوفه ی آنها در این صورت كمتر خواهد بود.
- مراتع درجه دو يا ثانوي: اين گروه شامل مراتعي است كه از لحاظ پايداري خاك، شيب، محصول علوفه، براي استفاده ی دام مناسب است ولي به علت وجود نواقصی در برنامه هاي اداری و يا اصلاح منطقه استفاده ی دام از اين گونه مراتع خيلي كم بوده و يا اصلاً مورد استفاده قرار نگيرد.
در اغلب موارد از اين مراتع پس از اتمام استفاده ی صحيح از مراتع اصلي به عنوان چراي دام استفاده مي شود. در اين گونه مراتع ظرفيت چرا محاسبه نمي گردد و در صورت رفع نواقص موجودي كه باعث محدوديت و ممانعت از استفاده از اين گونه مراتع مي شود، مي تواند به مراتع اصلي تبديل گردد.
- مراتع قرق شده: مراتعي كه اصولاً مي تواند مورد استفاده ی دام قرار گيرد، ولي به دلایلی از قبیل استفاده هاي تفرجگاهي – حفاظت آبخيز و حفاظت حيوانات شكاري از ورود دام به آن جلوگيري مي شود.
- مراتع موقتي: زمينهايي است كه به طور كلي پوشيده از درخت است ولي پوشش درختي آنها در اثر اجراي عملياتي از قبيل بهره برداري و قطع درختان و يا آتش سوزي از بين رفته و مناطقي مناسب براي چراي دام به وجود آمده است. در اين گونه اراضي ظرفيت چرايي براي هر دوره محاسبه شده و اين ظرفيت چرايي به طور مجزا از آنچه در مورد ظرفيت چراي منطقه بدست آمده است، در نظر گرفته خواهد شد. بديهي است در اين گونه اراضي ظرفيت چرا با در نظر گرفتن رشد نهالهاي درختي، پايداري خاك و حيوانات شكاري موجود در منطقه محاسبه خواهد شد.
در مورد اراضي با پوشش درختي كه پوشش آنها به نحوي از بين رفته و ايجاد مجدد پوشش درختي در اين گونه اراضي مستلزم نهال كاري است، همانند ساير اراضي استفاده هاي مرتعي در نظر گرفته می شود.
2- مراتع غير قابل استفاده
شامل مراتعي است كه ارزشي براي دام نداشته و يا به عللي از قبيل: ناپايدار بودن خاك، شيب تند، عاري بودن زمين از پوشش گياهي، وجود پوشش درختي متراكم و سرانجام فقدان توليد علوفه نبايد مورد استفاده دام قرار گيرد. اين گونه اراضي علي رغم اجراي برنامه هاي اداره منطقه و عمليات اصلاحي به صورت غير قابل استفاده باقي خواهد ماند.
خصوصيات كيفي علوفه
خوش خوراكي
مجموعه عواملي است كه سبب مي گردد يك گياه در مقابل گياه ديگر خوش خوراك باشد. خوش خوراكي مربوط به مجموعه خصوصياتي است كه دام را جهت ترجيح يك علوفه بر انواع ديگر علوفه و مواد غذايي تحريك مي كند. اين اختلافات در ميزان جاذبيت يا مقبوليت علوفه، اساس مصرف انتخابي در بين علفخواران است.
خوش خوراكي ممكن است گروهي از گونه هاي گياهي يا همه ی گياهان مربوط به يك گونه را در برگرفته و يا محدود به يك نوع گياه و يا اندام هاي خاص يك گياه باشد. علاوه بر گونه هاي گياهي زيرگونه و واريته هاي مربوط به يك گونه نيز ممكن است از نظر ميزان خوش خوراكي اختلافات زيادي با هم داشته باشند به همين دليل صفات مربوط به خوش خوراكي كه از طريق مطالعه ی ويژگي هاي گياه و نيز ميزان تمايل دام به گونه اي خاص قابل تشخيص است.
ارزش رجحاني يا انتخاب
عبارتست از انتخاب يك گياه در مقابل يك گياه ديگر به وسیله ی دام، كه عمدتاً يك عكس العمل رفتاري است.
از آن جا كه اقليم و توپوگرافي يك محل خاص تعيين كننده ی نوع گونه هايي است كه قادر به رشد در آن منطقه هستند لذا انتخاب نوع علوفه به وسیله ی دام در هر منطقه تابع نوع گياهاني است كه در آن محيط يافت مي شوند. آن دسته از گونه هاي گياهان علوفه اي كه معمولاً توسط دام هاي چراكننده يا سرشاخه خوار ترجيح داده مي شوند و در انتخاب اول مورد استفاده قرار مي گيرند گونه هاي ارجح ناميده مي شوند. گونه هاي گياهي فوق العاده خوش خوراك به عنوان گونه هاي لذيذ يا اصطلاحاً ( گياهان بستني ) موسومند. اين گياهان معمولاً به لحاظ فيزيولوژيكي مطلوبيت بيشتري داشته و حتي در شرايط دام گذاري مناسب ( يعني دام با توجه به ظرفيت مرتع ) در پوشش هاي مخلوط نيز بيشتر مورد استفاده قرار مي گيرند. نام گذاري گونه هاي گياهي به صورت كم شونده، زياد شونده و مهاجم در طبقه بندي شرايط مرتع معرف كاهش ميزان خوش خوراكي آنهاست.
درجات خوش خوراكي
با توجه به اشتياق دام در مورد چراي گياهان مختلف مي توان درجات خوش خوراكي را به شرح زير بيان نمود:
- گياهان بسيار خوش خوراك: گياهاني در اين گروه قرار مي گيرند كه دام در تمام فصل با اشتياق و ولع آن را می خورد.
2- گياهان خوش خوراك: گياهاني كه در تمام فصل با اشتياق و بدون اينكه انتخابي در مورد گياهان ديگر انجام گردد خورده مي شوند.
3- گياهاني با خوش خوراكي متوسط: گياهاني كه در تمام فصل ولي با اشتياق كمتر از گروه قبلي مورد چراي دام قرار مي گيرند.
4- گياهان با خوش خواركي كم: گياهاني كه با رغبت مورد چراي دام قرار نمي گيرند و معمولاً بعد از چراي گياهان سه گروه قبلي مورد استفاده قرار مي گيرند.
5- گياهان با خوش خوراكي خيلي كم: گياهاني كه به صورت اتفاقي مورد چراي دام قرار مي گيرند.
6- گياهان غيرخوش خوراك: گياهاني كه مورد چراي دام قرار نمي گيرند.
همانطوري كه ذكر شد به دلیل تأثير عوامل مؤثر در خوش خوراكي تغييراتي در درجات خوش خوراكي حاصل مي شود. به طور كلي و از جنبه هاي عملي مي توان گياهان مرتعي را بر مبناي كلاس هاي گياهان به شرح زير طبقه بندي كرد:
گياهان كلاس I شامل درجات 1و2 خوش خوراكي
گياهان كلاس II شامل درجات 3و4 خوش خوراكي
گياهان كلاس III شامل درجات 5و6 خوش خوراكي
آخرین خبرها
آخرین مقالات
.jpg)
.jpg)
.jpg)
