.jpg)
.jpg)
مرتعداری
مرتعداري
با پيشرفت تكنولوژي نوين، ديگر زمان آن گذشته است كه دامداران همچنان به شيوه ی چوپاني در گذشته دام خود را وارد مرتع كنند و از امكانات محدود استفاده نمايند زيرا امروزه براي مرتعداري، به مقدار كافي سرمايه و آگاهي هاي علمي نياز است و مرتعداري علمي علاوه بر تجربه و آگاهي لازم، به علاقه و هنر نيز نياز دارد. اساساً در تعريف مرتعداري تعبير علم و هنر، بهروري عقلاني و مناسب و مستمر به كار گرفته شده است. افرادي كه به صورت مبتدي به اين حرفه علاقه مند هستند، لازم است مدت زيادي با علوم طبيعي و مرتعداري و موارد و زمينه هاي مربوط به آن آشنايي حاصل نمايند؛ از اثرات چرا بر گياه مطلع باشند، زمان ورود و خروج دام را به نسبت فصول سال بشناسند؛ مقدار برداشت علوفه از مرتع را بدانند تا به گیاهان كه خود موجود زنده اي هستند خسارت وارد نشود. علاوه بر همه ی اينها در مرتعداري نبايد توجيه اقتصادي را فراموش كرد.
در ايران ادارات منابع طبيعي در سراسر اين خاك گسترده، آماده ی همكاري و انتقال مطالب علمي و تجربي هستند و مهندسان فن از هيچ گونه تلاشي در جهت آشنايي بيشتر دامداران دريغ نخواهند ورزيد.
تعاريف
مرتعداري (Range management)
مرتعداري دانشي است در طرح و هدايت مصارف مرتع جهت تداوم توليد حداكثر علوفه و محصولات دامي كه در شرايط محيطي معيني امكان پذير است. مشروط بر آنكه به حفظ و اصلاح ساير منابع طبيعي شامل آب و خاك و حيات وحش كوچكترين خللي وارد نيايد. (شيدائي ، فرهنگ مرتع مرتعداري-1375)
مرتعداري عبارتست از اداره ی يك منبع قابل تجديد به منظور دستيابي به تركيب بهينه اي از توليداتي نظير توليد محصولات دامي، توليد گياهان دارويي، ايجاد مناطق تفرجي، توليد گياهان صنعتي، حفاظت خاك، حيات وحش و شكار و … ( مصداقي، منصور، 1374، مرتعداري ايران. ص 10).
مرتعداري عبارت است از نظام اداره ی زمين در چهارچوب مشخصه هاي دانشي تحت عنوان علم مرتع.(هدي - (1975) ،كتاب مديريت مراتع)
مرتعداري علم و هنري براي ايجاد تناسب بين استفاده هاي حاصل از مرتع كه مورد توجه و نياز جامعه است از طريق اداره ی اكوسيستم مرتع. (استودارت، اسميت و باكس- 1975، كتاب مديرت مرتع)
مرتعداري را علم و هنر برنامه ريزي و مديريت مرتع به منظور بدست آوردن حداكثر محصول دامي با حفظ دوام منابع طبيعي مي دانند.( والنتين ،1971)
مرتعداري را تجزيه و تحليل و به كارگيري اطلاعات مربوط به ساختمان و اعمال اكوسيستم مرتعي تعريف می کنند. (كوك 1983)
مرتعداري عبارتست از اداره ی اكوسيستم مرتع به منظور بدست آوردن استفاده ی بهينه از منابع و توليدات و سرويسهاي آن با تاكيد بر حفاظت آب و خاك و سرانجام محيط زيست (مقدم، محمدرضا، 1377، مرتع و مرتعداري، 7).
مرتعداري را علم نگهداري و بهره برداري از مراتع به گونه اي كه جامعه ی گياهي به نحو مطلوب حفظ شود و به ساير منابع چون آب، خاك و غيره زياني وارد نشود، مي
دانند(پازوكي،منوچهرع 1380، مرتع، ص 5).
در مجموع مي توان گفت براساس مجموع نظرات ارائه شده "مرتعداري علم اداره ی پايدار اكوسيستم هاي مرتعي به منظور تأمين انتظارات جامعه" از اين اراضي است، از گذشته اي دور نيازهاي جامعه صرفاً در محدوده ی توليد حداكثري علوفه و گوشت معني مي يافت. امروزه شايد تلفيقي از گزينه ی اول و انتظارات ديگر نظير مدنظر باشد و به طبع در آينده برحسب نياز جامعه توجهات و انتظارات جديدي مطرح خواهد بود.
ذكر اين نكته ضروريست که اداره ی يك اكوسيستم به عنوان مرتع مبناي تعريف است نه نوع كاربري، ممكن است مرتعي بصورت چراگاه اداره شود و يا برای پرورش زنبور عسل و مرتعي به عنوان زيستگاه حيات وحش، مديريت در تمام موارد ذكر شده نيازمند شناخت درستي از اكوسيستم مرتعي و مديريت متناسب با نوع كاربري است.
اهداف مرتعداري
1- افزايش پوشش گياهي مناسب در مرتع.
2- افزايش قدرت توليد علوفه و حفظ توليد.
3- افزايش بازده نگهداري آب در مرتع و جلوگيري از فرسايش.
4- افزايش عملكرد كمي و كيفي محصولات دامي.
5- افزايش بازده اقتصادي.
اهميت مرتعداري
با يادگيري راه هاي بهره برداري صحيح از مراتع، وضعيت پوشش گياهي آنها بهتر شده و درنتيجه هنگام بارندگي از ايجاد رواناب كاسته شده و آب فرصت كافي براي نفوذ را پيدا مي كند، سفره هاي آب زيرزميني تغذيه شده و چشمه ها و قنات هاي روستاها پرآب مي گردند. با نفوذ آب ديگر سيلاب به وجود نمي آيد و به تبع آن از بسياري از خسارات مالي و جاني جلوگيري به عمل مي آيد. علاوه بر موارد ذكر شده محصولات دارويي، خوراكي و صنعتي براي بهره برداران زياد خواهند شد و عوايد ديگر كه براي بهره برداران دربر خواهد داشت.
حال با دانستن اهميت مرتعداري لازم است كه تمام بهره برداران مراتع با روش هاي درست نگهداري و استفاده از مراتع كه در قالب طرح هاي مرتع داري عنوان مي گردد، آشنا شوند.
طرح مرتعداري
طرح مرتعداري، طرحي است كه در آن برنامه هاي مناسب ( براساس شرايط منطقه ) براي مديريت مرتع، پيش بيني شده است. اين طرح، با تلاش مجري ( بهره بردار ) و يا مجريان و با كمك و پشتيباني دولت به مرحله اجرا در مي آيد.
طرح مرتعداري علاوه بر رعايت نكته ها و مسائل فني مرتعداري، با در نظر گرفتن وضعيت اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي بهره برداران با مشكلات كمتري اجرا مي شود.
تاريخچه
بعد از انقلاب مشروطه در اواخر حكومت خاندان قاجاريه، مرتع به طور رسمي به مالكيت اشخاص در آمد و مديريت اقتصادي بهره برداري بر آن حاكم شد. از سال 1339 براساس آيين نامه ی اجرايي قانون جنگل ها و مراتع، مالكان براي حفظ و احيای مراتع بايد به دستورهاي فني كارشناسان در موارد زير عمل مي كردند:
1- تناسب تعداد دام و انواع دام با ظرفيت مرتع.
2- تاريخ ورود و خروج دام از مرتع.
3- فصل، مدت و محل چراي دام.
پس از ملي شدن جنگل ها و مراتع كشور در بهمن ماه 1341 و تغيير مالكيت مراتع از بخش خصوصي به دولتي در سال 1342، قانون بهره برداري از مراتع به تصويب رسيد. در اين قانون به چرانيدن دام در منابع طبيعي بدون پرداخت حق علف چر، روش صدور پروانه چرا، برخورد قانوني با دام اضافي و ... اشاره شده است.
پس از تصويب قانون تشكيل وزارت منابع طبيعي سابق در آذر ماه 1346، در قوانين مصوبه سال 1348، براي اولين بار بهره برداري از مراتع به صورت طرح مرتعداري مطرح شد. از سال 1348 تا سال 1354 طرح هاي مرتعداري در سطحي حدود 700 هزار هكتار تهيه شد. اين طرح ها كه به نام طرح هاي مرتعداري بزرگ شناخته شده اند، به دلايل مختلفي مفيد نبودند و طور عملي اجرا نشدند.
با تغيير مديريت دفتر فني مرتع و مشكلات مربوط به اجراي طرح هاي مرتعداري، حركت جديدي در تهيه و اجراي طرح هاي مرتعداري به وجود آمد. در اين دوره كه تا اوايل سال 1357 ادامه داشت، براي سطح 6/3 ميليون هكتار از مراتع كشور طرح مرتعداري تهيه گرديد كه به نام طرح هاي مرتعداري كوچك معروف شد. اين طرح ها نيز به دليل اينكه به مسائل اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي بهره برداران كمتر پرداخته بود، موفق نبود.
پس از انقلاب شكوهمند اسلامي، تهيه ی طرح هاي مرتعداري تقريباً متوقف شد. اما از سال 1365 به لحاظ ضرورت، تهيه و اجراي طرح هاي مرتعداري دوباره شروع شد. در اين مرحله براي موفقيت طرح و توجه به بهره بردار، تغييراتي در قرارداد و موارد ضروري ديگر به عمل آمد و زمينه ای براي تهيه و اجراي طرح هاي مرتعداري با زمينه مشاركت فعال مجريان فراهم گرديد.
در طرح هاي مرتعداري با توجه به وضعيت مالكيت مرتع، وضعيت بهره برداري مرتع، وضعيت اجتماعي – اقتصادي بهره برداران، وضعيت اوضاع طبيعي، وضعيت آب و هوا و جغرافياي منطقه، وضعيت خاك و منابع آبي، تيپ هاي مرتعي و ارزيابي و اندازه گيري در آنها و در نهايت استعدادهاي ديگر داخل مرتع راهكارهاي زير ارئه گرديد:
ارائه ی برنامه هاي اصلاحي و احيا‌كردن مراتع.
ارائه ی برنامه هاي مديريتي.
ارائه ی بر نامه هاي بهره برداري.
با پيشرفت تكنولوژي نوين، ديگر زمان آن گذشته است كه دامداران همچنان به شيوه ی چوپاني در گذشته دام خود را وارد مرتع كنند و از امكانات محدود استفاده نمايند زيرا امروزه براي مرتعداري، به مقدار كافي سرمايه و آگاهي هاي علمي نياز است و مرتعداري علمي علاوه بر تجربه و آگاهي لازم، به علاقه و هنر نيز نياز دارد. اساساً در تعريف مرتعداري تعبير علم و هنر، بهروري عقلاني و مناسب و مستمر به كار گرفته شده است. افرادي كه به صورت مبتدي به اين حرفه علاقه مند هستند، لازم است مدت زيادي با علوم طبيعي و مرتعداري و موارد و زمينه هاي مربوط به آن آشنايي حاصل نمايند؛ از اثرات چرا بر گياه مطلع باشند، زمان ورود و خروج دام را به نسبت فصول سال بشناسند؛ مقدار برداشت علوفه از مرتع را بدانند تا به گیاهان كه خود موجود زنده اي هستند خسارت وارد نشود. علاوه بر همه ی اينها در مرتعداري نبايد توجيه اقتصادي را فراموش كرد.
در ايران ادارات منابع طبيعي در سراسر اين خاك گسترده، آماده ی همكاري و انتقال مطالب علمي و تجربي هستند و مهندسان فن از هيچ گونه تلاشي در جهت آشنايي بيشتر دامداران دريغ نخواهند ورزيد.
تعاريف
مرتعداري (Range management)
مرتعداري دانشي است در طرح و هدايت مصارف مرتع جهت تداوم توليد حداكثر علوفه و محصولات دامي كه در شرايط محيطي معيني امكان پذير است. مشروط بر آنكه به حفظ و اصلاح ساير منابع طبيعي شامل آب و خاك و حيات وحش كوچكترين خللي وارد نيايد. (شيدائي ، فرهنگ مرتع مرتعداري-1375)
مرتعداري عبارتست از اداره ی يك منبع قابل تجديد به منظور دستيابي به تركيب بهينه اي از توليداتي نظير توليد محصولات دامي، توليد گياهان دارويي، ايجاد مناطق تفرجي، توليد گياهان صنعتي، حفاظت خاك، حيات وحش و شكار و … ( مصداقي، منصور، 1374، مرتعداري ايران. ص 10).
مرتعداري عبارت است از نظام اداره ی زمين در چهارچوب مشخصه هاي دانشي تحت عنوان علم مرتع.(هدي - (1975) ،كتاب مديريت مراتع)
مرتعداري علم و هنري براي ايجاد تناسب بين استفاده هاي حاصل از مرتع كه مورد توجه و نياز جامعه است از طريق اداره ی اكوسيستم مرتع. (استودارت، اسميت و باكس- 1975، كتاب مديرت مرتع)
مرتعداري را علم و هنر برنامه ريزي و مديريت مرتع به منظور بدست آوردن حداكثر محصول دامي با حفظ دوام منابع طبيعي مي دانند.( والنتين ،1971)
مرتعداري را تجزيه و تحليل و به كارگيري اطلاعات مربوط به ساختمان و اعمال اكوسيستم مرتعي تعريف می کنند. (كوك 1983)
مرتعداري عبارتست از اداره ی اكوسيستم مرتع به منظور بدست آوردن استفاده ی بهينه از منابع و توليدات و سرويسهاي آن با تاكيد بر حفاظت آب و خاك و سرانجام محيط زيست (مقدم، محمدرضا، 1377، مرتع و مرتعداري، 7).
مرتعداري را علم نگهداري و بهره برداري از مراتع به گونه اي كه جامعه ی گياهي به نحو مطلوب حفظ شود و به ساير منابع چون آب، خاك و غيره زياني وارد نشود، مي
دانند(پازوكي،منوچهرع 1380، مرتع، ص 5).
در مجموع مي توان گفت براساس مجموع نظرات ارائه شده "مرتعداري علم اداره ی پايدار اكوسيستم هاي مرتعي به منظور تأمين انتظارات جامعه" از اين اراضي است، از گذشته اي دور نيازهاي جامعه صرفاً در محدوده ی توليد حداكثري علوفه و گوشت معني مي يافت. امروزه شايد تلفيقي از گزينه ی اول و انتظارات ديگر نظير مدنظر باشد و به طبع در آينده برحسب نياز جامعه توجهات و انتظارات جديدي مطرح خواهد بود.
ذكر اين نكته ضروريست که اداره ی يك اكوسيستم به عنوان مرتع مبناي تعريف است نه نوع كاربري، ممكن است مرتعي بصورت چراگاه اداره شود و يا برای پرورش زنبور عسل و مرتعي به عنوان زيستگاه حيات وحش، مديريت در تمام موارد ذكر شده نيازمند شناخت درستي از اكوسيستم مرتعي و مديريت متناسب با نوع كاربري است.
اهداف مرتعداري
1- افزايش پوشش گياهي مناسب در مرتع.
2- افزايش قدرت توليد علوفه و حفظ توليد.
3- افزايش بازده نگهداري آب در مرتع و جلوگيري از فرسايش.
4- افزايش عملكرد كمي و كيفي محصولات دامي.
5- افزايش بازده اقتصادي.
اهميت مرتعداري
با يادگيري راه هاي بهره برداري صحيح از مراتع، وضعيت پوشش گياهي آنها بهتر شده و درنتيجه هنگام بارندگي از ايجاد رواناب كاسته شده و آب فرصت كافي براي نفوذ را پيدا مي كند، سفره هاي آب زيرزميني تغذيه شده و چشمه ها و قنات هاي روستاها پرآب مي گردند. با نفوذ آب ديگر سيلاب به وجود نمي آيد و به تبع آن از بسياري از خسارات مالي و جاني جلوگيري به عمل مي آيد. علاوه بر موارد ذكر شده محصولات دارويي، خوراكي و صنعتي براي بهره برداران زياد خواهند شد و عوايد ديگر كه براي بهره برداران دربر خواهد داشت.
حال با دانستن اهميت مرتعداري لازم است كه تمام بهره برداران مراتع با روش هاي درست نگهداري و استفاده از مراتع كه در قالب طرح هاي مرتع داري عنوان مي گردد، آشنا شوند.
طرح مرتعداري
طرح مرتعداري، طرحي است كه در آن برنامه هاي مناسب ( براساس شرايط منطقه ) براي مديريت مرتع، پيش بيني شده است. اين طرح، با تلاش مجري ( بهره بردار ) و يا مجريان و با كمك و پشتيباني دولت به مرحله اجرا در مي آيد.
طرح مرتعداري علاوه بر رعايت نكته ها و مسائل فني مرتعداري، با در نظر گرفتن وضعيت اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي بهره برداران با مشكلات كمتري اجرا مي شود.
تاريخچه
بعد از انقلاب مشروطه در اواخر حكومت خاندان قاجاريه، مرتع به طور رسمي به مالكيت اشخاص در آمد و مديريت اقتصادي بهره برداري بر آن حاكم شد. از سال 1339 براساس آيين نامه ی اجرايي قانون جنگل ها و مراتع، مالكان براي حفظ و احيای مراتع بايد به دستورهاي فني كارشناسان در موارد زير عمل مي كردند:
1- تناسب تعداد دام و انواع دام با ظرفيت مرتع.
2- تاريخ ورود و خروج دام از مرتع.
3- فصل، مدت و محل چراي دام.
پس از ملي شدن جنگل ها و مراتع كشور در بهمن ماه 1341 و تغيير مالكيت مراتع از بخش خصوصي به دولتي در سال 1342، قانون بهره برداري از مراتع به تصويب رسيد. در اين قانون به چرانيدن دام در منابع طبيعي بدون پرداخت حق علف چر، روش صدور پروانه چرا، برخورد قانوني با دام اضافي و ... اشاره شده است.
پس از تصويب قانون تشكيل وزارت منابع طبيعي سابق در آذر ماه 1346، در قوانين مصوبه سال 1348، براي اولين بار بهره برداري از مراتع به صورت طرح مرتعداري مطرح شد. از سال 1348 تا سال 1354 طرح هاي مرتعداري در سطحي حدود 700 هزار هكتار تهيه شد. اين طرح ها كه به نام طرح هاي مرتعداري بزرگ شناخته شده اند، به دلايل مختلفي مفيد نبودند و طور عملي اجرا نشدند.
با تغيير مديريت دفتر فني مرتع و مشكلات مربوط به اجراي طرح هاي مرتعداري، حركت جديدي در تهيه و اجراي طرح هاي مرتعداري به وجود آمد. در اين دوره كه تا اوايل سال 1357 ادامه داشت، براي سطح 6/3 ميليون هكتار از مراتع كشور طرح مرتعداري تهيه گرديد كه به نام طرح هاي مرتعداري كوچك معروف شد. اين طرح ها نيز به دليل اينكه به مسائل اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي بهره برداران كمتر پرداخته بود، موفق نبود.
پس از انقلاب شكوهمند اسلامي، تهيه ی طرح هاي مرتعداري تقريباً متوقف شد. اما از سال 1365 به لحاظ ضرورت، تهيه و اجراي طرح هاي مرتعداري دوباره شروع شد. در اين مرحله براي موفقيت طرح و توجه به بهره بردار، تغييراتي در قرارداد و موارد ضروري ديگر به عمل آمد و زمينه ای براي تهيه و اجراي طرح هاي مرتعداري با زمينه مشاركت فعال مجريان فراهم گرديد.
در طرح هاي مرتعداري با توجه به وضعيت مالكيت مرتع، وضعيت بهره برداري مرتع، وضعيت اجتماعي – اقتصادي بهره برداران، وضعيت اوضاع طبيعي، وضعيت آب و هوا و جغرافياي منطقه، وضعيت خاك و منابع آبي، تيپ هاي مرتعي و ارزيابي و اندازه گيري در آنها و در نهايت استعدادهاي ديگر داخل مرتع راهكارهاي زير ارئه گرديد:
ارائه ی برنامه هاي اصلاحي و احيا‌كردن مراتع.
ارائه ی برنامه هاي مديريتي.
ارائه ی بر نامه هاي بهره برداري.
آخرین خبرها
آخرین مقالات
.jpg)
.jpg)
.jpg)
